Από τα βυζαντινά λάθη στη βυζαντινή στρατηγική

Του Νίκου Λυγερού

Ακόμα και στον τομέα της πληροφορικής έχει καθιερωθεί σε διεθνές επίπεδο ο όρος: βυζαντινό λάθος, ο οποίος σημαίνει ότι η ένδειξη της τοποθεσίας του λάθους, είναι λανθασμένη. Με άλλα λόγια, υπάρχει παραπληροφόρηση, όσον αφορά στο λάθος. Αυτή επίπτωση σ’ ένα επιστημονικό γνωστικό αντικείμενο προέρχεται όχι μόνον από την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αλλά κι από την στρατηγική της. Πολλοί από εμάς δεν γνωρίζουμε την ύπαρξη των βιβλίων: Περί παραδρομής πολέμου, Τακτικόν και Στρατηγικόν, τα οποία είναι  υψίστης σημασίας για την κατανόηση της βυζαντινής επινόησης στον στρατιωτικό τομέα. Ασχολούμαστε κατά κύριο λόγο με την Άλωση και δεν μελετάμε τα διαχρονικά στοιχεία του Βυζαντίου. Ξεχνάμε ότι κάθε αυτοκρατορία, σε όλο τον κόσμο, έζησε το τέλος της και δεν αναδεικνύουμε τη διάρκεια της βυζαντινής ενώ κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ. Αν εξετάσουμε το χώρο και το χρόνο συμπληρωματικά, τότε θα δούμε την αξία του επιχειρήματος. Η Αυτοκρατορία του Μέγα Αλεξάνδρου ήταν η πιο μεγάλη σε έκταση στην Αρχαιότητα.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είναι με μεγαλύτερη διάρκεια όλων των εποχών. Βέβαια, εκ φύσης δεν βασίζεται σε ένα μοναδικό άνθρωπο κι είναι πιο δύσκολο να την αντιληφθούμε ως μία ολότητα. Η δυσκολία όμως δεν ελαττώνει τη σημασία αυτής της οντότητας. Το να κατακτάς είναι εύκολο, το δύσκολο είναι να κρατάς κι αυτό δεν γίνεται δίχως στρατηγική. Όλο το σύστημα της βυζαντινής στρατηγικής είναι ουσιαστικά αμυντικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν ήταν ικανή να τολμήσει την ώρα της ανάγκης. Συνεχώς η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε να διαχειριστεί πολλές κρίσεις σε πολλά μέτωπα. Δεν υπήρξε ποτέ ουσιαστική στάση. Το Βυζάντιο είχε πάντα μαζί του και τους εχθρούς του σε όλη του την περιφέρεια. Κατά συνέπεια, λειτουργούσε περισσότερο με ελιγμούς, παρά με συνδυασμούς και πρόσεχε ιδιαίτερα τις γεωστρατηγικές θέσεις. Στην ιστορία του Βυζαντίου δεν έχουν μόνο σημασία οι εκστρατείες, όπως νομίζουμε απλοϊκά, βέβαια, εντυπωσιάζουν τους μη στρατιωτικούς, αλλά οι στρατηγιστές εξετάζουν και το μέλλον των εκστρατειών.

Αντιλαμβανόμαστε τότε ότι η βυζαντινή στρατηγική χρησιμοποίησε κατά κόρον την ελαχιστοποίηση δυνάμεων για να μην έχει κόστος κι όχι την άμεση ελαχιστοποίηση κόστους, όπως κάνουν οι πολιτικοί της σύγχρονης εποχής, η οποία προκαλεί συντηρητικότητα και μαρασμό. Επιπλέον, η βυζαντινή διπλωματία δεν ήταν μόνο περίπλοκή. Ήταν πολύπλοκη, βέβαια, αλλά και αποτελεσματική, όπως το έδειξε ο χρόνος. Λειτουργούσε με επιφύλαξη, τεχνάσματα, οικονομία, εκπλήξεις, αλλαγές, μελέτες του αντιπάλου και προσαρμογές στο στρατηγικό επίπεδο, αλλά και στη μετα-στρατηγική. Επιπλέον, ξεχνάμε συχνά τη σημασία του ναυτικού έως τον ΙΒ΄ αιώνα. Γι΄ αυτό το λόγο η μνήμη μας δεν πρέπει να είναι μόνο μία νοσταλγία ή ένα μοιρολόγι. Την χρειάζεται η νοημοσύνη μας για το μέλλον. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, βαθύτερα αυτή τη στρατηγική της διάρκειας.