Της Δέσποινα Δημά,
13 Μαρτίου 2013. Λευκός καπνός. «Καλησπέρα σας». Ο Πάπας Φραγκίσκος βγαίνει στο μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου για να χαιρετήσει το συγκεντρωμένο πλήθος. Λίγες ώρες μετά το πολυπόθητο “Habemus Papam”, ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέπτεται τη Σάντα Μαρία Ματζόρε για να προσευχηθεί.
Είναι ο τόπος που αγαπάει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο στη Ρώμη. Το δικό του απάγκιο. Στη Σάντα Μαρία Ματζόρε προσευχήθηκε για τελευταία φορά, μια εβδομάδα πριν τον θάνατό του.
Γονατισμένος μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, προσευχόταν πριν και μετά από κάθε ταξίδι του. Σε αυτό το τελευταίο ταξίδι, η Σάντα Μαρία Ματζόρε θα παίξει ρόλο καθοριστικό. Θα γίνει η τελευταία κατοικία του, έπειτα από δική του ρητή επιθυμία.
Πάπας Φραγκίσκος: Η διαθήκη του και η οδηγία για την ταφή του
«Καθώς αισθάνομαι ότι πλησιάζει το λυκόφως της επίγειας ζωής μου, και με σταθερή ελπίδα στην αιώνια ζωή, επιθυμώ να καταθέσω τις τελευταίες μου επιθυμίες μόνο για τον τόπο της ταφής μου.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου, και κατά τη διάρκεια της διακονίας μου ως ιερέας και επίσκοπος, πάντα εμπιστευόμουν τον εαυτό μου στη Μητέρα του Κυρίου μας, την Υπεραγία Θεοτόκο. Για αυτόν τον λόγο, ζητώ τα θνητά μου λείψανα να αναπαυθούν – περιμένοντας την ημέρα της Ανάστασης – στην Παπική Βασιλική της Αγίας Μαρίας της Μεγαλόχαρης.
Επιθυμώ το τελευταίο μου επίγειο ταξίδι να τελειώσει ακριβώς σε αυτό το αρχαίο ιερό, όπου πάντα σταματούσα για να προσευχηθώ στην αρχή και το τέλος κάθε Αποστολικού Ταξιδιού, εμπιστευόμενος με βεβαιότητα τις προθέσεις μου στην Αμόλυντη Μητέρα, και εκφράζοντας ευγνωμοσύνη για τη γλυκιά και μητρική της φροντίδα.
Ζητώ να ετοιμαστεί ο τάφος μου στο πλευρικό κλίτος, μεταξύ του Παρεκκλησίου Salus Populi Romani και του Παρεκκλησίου Σφόρτσα, όπως φαίνεται στο συνημμένο σχέδιο. Ο τάφος θα πρέπει να είναι στο έδαφος· απλός, χωρίς ιδιαίτερη διακόσμηση, φέροντας μόνο την επιγραφή: Franciscus.
Το κόστος προετοιμασίας της ταφής θα καλυφθεί από ένα ποσό που παραχωρήθηκε από έναν ευεργέτη, το οποίο έχω διευθετήσει να μεταφερθεί στην Παπική Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε. Έχω δώσει τις αναγκαίες οδηγίες σχετικά με αυτό στον Καρδινάλιο Ρολάντας Μακρίκας, Έκτακτο Επίτροπο της Λιβεριανής Βασιλικής.
Είθε ο Κύριος να αποδώσει αντάξια ανταμοιβή σε όλους όσοι με αγάπησαν και συνεχίζουν να προσεύχονται για μένα. Την οδύνη που χαρακτήρισε το τελευταίο μέρος της ζωής μου την προσφέρω στον Κύριο, για την ειρήνη στον κόσμο και την αδελφοσύνη μεταξύ των λαών», ανέφερε ο Πάπας Φραγκίσκος στη διαθήκη του, την οποία συνέταξε στις 29 Ιουνίου του 2022.
Η επιλογή της Βασιλικής της Σάντα Μαρία Ματζόρε
«Τον Μάιο του 2022 τον ρώτησα αν κατά τύχη δεν σκεφτόταν να ταφεί στη βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε, δεδομένου πόσο συχνά ερχόταν», εξιστόρησε ο Ρολάντας Μακρίκας στην ιταλική εφημερίδα “Il Messaggero}, κάνοντας τον απολογισμό του για το πώς προέκυψε η απόφαση του Πάπα Φραγκίσκου να αναπαυθεί εκεί.
Ο Πάπας Φραγκίσκος άκουσε την ερώτηση και χαμόγελασε. Αρκέστηκε να απαντήσει «οι Πάπες θάβονται στον Άγιο Πέτρο». «Αυτό ήταν όλο», σκέφτηκε ο Μακρίκας.
«Μια εβδομάδα αργότερα μου τηλεφώνησε και μου είπε: “η Παναγία μου είπε να ετοιμάσω τον τάφο μου”. Στη συνέχεια, μου είπε απλά, “βρες ένα μέρος γι’ αυτό, γιατί θέλω να ταφώ σε αυτή τη βασιλική και εσύ ήσουν λίγο προφήτης”», περιγράφει ο Ρολάντας Μακρίκας.
Αμέσως μετά από εκείνο το σύντομο τηλεφώνημα ο Μακρίκας ξεκίνησε τις προετοιμασίες στο εσωτερικό της Σάντα Μαρία Ματζόρε. Ο τάφος του Πάπα Φραγκίσκου βρίσκεται στο πλάι της εικόνας της Παναγίας που τόσο αγάπησε.
Salus Populi Romani, η εικόνα της Παναγίας
«Όπως πάντα υποσχόμουν στην Παναγία, και ο τόπος είναι ήδη έτοιμος, θέλω να ταφώ στη Σάντα Μαρία Ματζόρε, γιατί είναι η μεγάλη μου λατρεία. Παλαιότερα, όταν ερχόμουν εδώ, πήγαινα πάντα εκεί τα πρωινά της Κυριακής. Όταν ήμουν στη Ρώμη, πήγαινα εκεί για λίγο. Υπάρχει μια πολύ ισχυρή σύνδεση», είχε δηλώσει ο ίδιος ο Πάπας Φραγκίσκος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Πάπας Φραγκίσκος θα είναι ο πρώτος από την εποχή του Λέοντα ΙΓ΄, (σ.σ. πέθανε το 1903), που δεν θα ταφεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου.
Πολλοί συνδέουν την αγάπη του για τον συγκεκριμένο ναό με το γεγονός ότι προερχόταν από το τάγμα των Ιησουιτών οι οποίοι είναι ιστορικά συνδεδεμένοι με τη λατρεία της Παναγίας. Το τάγμα των Ιησουιτών πρωτοστάτησε στο να χαρακτηριστεί επίσημα από τη Ρωμαιοκαθολική εκκλησία η Παρθένος Μαρία, μητέρα του Θεού.
Στο κέντρο της Σάντα Μαρία Ματζόρε βρίσκεται η εικόνα της βρεφοκρατούσας Παναγίας η οποία ονομάζεται “Salus Populi Romani” – Υπέρ υγείας του λαού της Ρώμης – Προστάτιδα των Ρωμαίων.
Δεκάδες οι φωτογραφίες του Πάπα Φραγκίσκου, τα 12 χρόνια της παποσύνης του, να προσεύχεται μπροστά από την εικόνα της Παναγίας, για την αποκατάσταση της οποίας -με εντολή του- έχουν δαπανηθεί σημαντικά κεφάλαια.
Η τελευταία προσφορά του πάπα στην Παναγία ήταν ένα μπουκέτο από ολόχρυσα τριαντάφυλλα που τοποθετήθηκε μπροστά στην εικόνα.
Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα φιλοτεχνήθηκε από τον Άγιο Λουκά τον Ευαγγελιστή, προστάτη των ζωγράφων. Ιστορικοί και επιστήμονες αμφισβητούν τη συγκεκριμένη προέλευση, κάνοντας λόγο για την Αγία Ελένη. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση η Αγία Ελένη, μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α’, έφερε την εικόνα στη Ρώμη από την Ιερουσαλήμ μαζί με άλλα ιερά κειμήλια, συμπεριλαμβανομένου του Τιμίου Σταυρού.
Η Salus Populi Romani λατρεύεται στη Ρώμη από τη Σύνοδο της Εφέσου το 431 μ.Χ..
Ο πίνακας, κατασκευασμένος από ξύλο κέδρου, (117 x 79 cm) απεικονίζει μια ημίψηλη μορφή της Παναγίας με τον Χριστό βρέφος στην αγκαλιά της.
Η εικόνα συνδέεται άρρηκτα με την ταυτότητα της Ρώμης και των Παπών.
Η Σάντα Μαρία Ματζόρε
H Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε είναι μία από τις τέσσερις παπικές βασιλικές και η μεγαλύτερη στη Ρώμη που είναι αφιερωμένη στην Παρθένο Μαρία.
Σύμφωνα με τη Συνθήκη τού Λατερανού (1929) μεταξύ της Αγίας Έδρας και του ιταλικού κράτους, η βασιλική ανήκει στην Αγία Έδρα και είναι έδαφος εκτός του Βατικανού, με τα δικαιώματα που έχουν οι πρεσβείες άλλων κρατών στην Ιταλία.
Ο τωρινός ναός κτίστηκε από τον πάπα Σίξτο Γ΄ (432-440), σύμφωνα με την αφιερωτική επιγραφή στο θριαμβευτικό τόξο: Sixtus episcopus plebi Dei. Εκτός από τον ναό αυτόν στον Εσκουιλίνο λόφο, ο Πάπας λέγεται, ότι ανέθεσε εκτεταμένα οικοδομικά έργα σε όλη την πόλη, που συνεχίστηκαν από τον διάδοχό του πάπα Λέοντα Α΄.
Βρίσκεται σε μικρή απόσταση με τα πόδια από μερικά από τα πιο αναγνωρίσιμα ορόσημα της Ρώμης, όπως το Κολοσσαίο, και σε απόσταση αναπνοής από τον ατελείωτα πολυσύχναστο και χαοτικό κεντρικό σταθμό Termini της πόλης.
Η Σάντα Μαρία Ματζόρε είναι βυθισμένη στην «πραγματική» Ρώμη. Η πλατεία στην οποία βρίσκεται -που είναι γεμάτη στάσεις λεωφορείων, καφετέριες και καταστήματα- μοιάζει σίγουρα να απέχει πολύ από την εντυπωσιακή πλατεία του Αγίου Πέτρου και την επιβλητική βασιλική τη.
Το εσωτερικό της βασιλικής έχει μήκος 86 μέτρα και χωρίζεται σε τρία κλίτη από μια σειρά μονολιθικούς κίονες που καταλήγουν σε κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού. Η οροφή αποδίδεται στον Τζουλιάνο ντα Σανγκάλο.
Ο θόλος της εκκλησίας κατασκευάστηκε με τον πρώτο χρυσό που έφτασε από την Αμερική στην Ευρώπη, δωρεά του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας της Ισπανίας.
Το δάπεδο χρονολογείται στα μέσα του 12ου αιώνα και ίσως το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της είναι τα ψηφιδωτά του 5ου αιώνα στη θριαμβευτική αψίδα με θεματολογία από την Καινή Διαθήκη
Η Σάντα Μαρία Ματζόρε θα υποδεχθεί στα «σπλάχνα» της το Σάββατο (26/04/25) τον Πάπα Φραγκίσκο.
Ποιοι έχουν ταφεί στη Σάντα Μαρία Ματζόρε
Άγιος Ιερώνυμος 420 (λείψανα)
Πάπας Ονώριος Γ΄ 1227 (δεν υπάρχει πια)
Πάπας Νικόλαος Δ΄ 1292
Γκουίντο Ασκάνιο Σφόρτσα ντι Σάντα Φιόρα 1564, καρδινάλιος
Πάπας Πίος Ε΄ 1572
Πάπας Σίξτος Ε΄ 1590
Πάπας Κλήμης Η΄ Αλντομπραντίνι 1605
Πάπας Κλήμης Θ΄ 1669
Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι 1680
Παυλίνα Βοναπάρτη-Μποργκέζε 1825
Γιούνιο Βαλέριο Μποργκέζε 1974
Ντομένικο Καλογιέρα Τ.Δ., αρχιεπίσκοπος
Ούγκο Πολέττι 1997, καρδινάλιος, παπικός αντιπρόσωπος (vicarius) για την επισκοπή Ρώμης
Με πληροφορίες από BBC, CBS News, Vatican News, Official Site of Basilica Santa Maria Maggiore
