Θύμηση μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αναστασίου

Γράφει ο πρέσβυς Γιώργος Διον. Πουκαμισάς,

Ηταν Τρίτη, παραμονή Χριστουγέννων 2024. Χτυπάει το κινητό τηλέφωνό μου. Ηταν ο αρχιδιάκονος Σπίρο Βιτάλε που μου λέει: «θα σας περάσω τον Αρχιεπίσκοπο». Ταρακουνήθηκα καθώς στην άλλη άκρη είχα τον Αρχιεπίσκοπο Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας. Ο Αναστάσιος αντιδρούσε με τον ευαίσθητο αυτό τρόπο στις ευχές Χριστουγέννων που του είχα απευθύνει με γραπτό τηλεφωνικό μήνυμα μέσω του αρχιδιακόνου του. “Να έχετε ευλογία σεις και η οικογένειά σας. Ατυχώς μία ίωση με καθηλώνει στην κατοικία και δεν είμαι σε θέση να τελέσω την ακολουθία των Χριστουγέννων. Να κάνουμε κουράγιο κι εμείς οι Ορθόδοξοι να δίνουμε τη μαρτυρία μας”. Είπε όμως και κάτι άλλο: «γιατί δεν πάμε καλά στην Ελλάδα; γιατί πέφτουμε;». Πόνος εκ βαθέων. Δεν σχολίασα. Αυτό ήταν.

Θυμάμαι τα λόγια που είχε πεί από το ιερό βήμα του καθεδρικού ναού της Αναστάσεως, προς το τέλος του 2023. Ετοιμος για το μεγάλο ταξίδι, ήδη 94 ετών τότε, επανέλαβε την γνώριμη ευχή που από τα μικράτα μας έχουμε ακούσει άπειρες φορές: «Χριστιανά τα τέλη της ζωής ημών, ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά και καλήν απολογίαν την επί του φοβερού βήματος του Χριστού, αιτησόμεθα».

Ο Αναστάσιος ήταν προσωπικότης που από τα πρώτα νιάτα μου είχα σημειώσει, όταν γύρω στο 1974 μου είχε μιλήσει γι αυτόν μέλος των χριστιανικών νεολαιών της δεκαετίας του ´50. Το 1978, είχα την ευκαιρία για πρώτη φορά να τον γνωρίσω στην Βιέννη, στο υπερώο του ναού της Αγίας Τριάδος, μετά την κυριακάτικη θεία λειτουργία. Είχε έλθει να τον δούν οι οφθαλμίατροι, γνωστό το χρόνιο ζήτημα με την όρασή του. Ηταν ήδη επίσκοπος Ανδρούσης.

Για πολλά χρόνια, εγνώριζα μόνο ότι ήταν στην αφρικανική ιεραποστολή. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1980, έμαθα ότι είχε εντυπωσιάσει την Μαργαρίτα Παπανδρέου, επισκεπτόμενη την ανατολική Αφρική, για το έργο του εκεί. Ακουγόταν για διαφόρους θώκους στο σύστημα των Ορθοδόξων Εκκλησιών.

Το 1991, όλοι στο πανελλήνιο μάθαμε ότι ο Μητροπολίτης (εν τω μεταξύ) Ανδρούσης Αναστάσιος Γιαννουλάτος, ορίστηκε έξαρχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου με αποστολή να ερευνήσει το τί δέον γενέσθαι για την ανασύσταση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αλβανία.

Παρακολουθούσα τις περιπέτειες της θητείας του ως εκλεγμένου πλέον Αρχιεπισκόπου από το θέρος του 1992, τις δυσκολίες, την αντίθεση των εθνικιστών Αλβανών που εφοβούντο άλωση από την Ελλάδα. Και ήλθε το δημοψήφισμα του Νοεμβρίου 1994, πρωτοβουλία του Σάλι Μπερίσα, υπερψήφιση του οποίου θα εσήμαινε την έξωση και αποχώρηση του Αναστασίου από την Αλβανία. Και ω του θαύματος. Η πρωτοβουλία του Μπερίσα καταψηφίστηκε, χάρις και στις διακριτικές κινήσεις που εκπορεύονταν τότε από το Υπουργείο Εξωτερικών και παράγοντες της Ομογένειας στις ΗΠΑ. Ενθυμούμαι ότι η αναγγελία της καταψήφισης ήταν ημέρα ανακούφισης για όσους παρακολουθούσαμε τα αλβανικά πράγματα από κοντά.

Από τις δοκιμασίες του καιρού εκείνου έμεινε η ιστορική φράση του Αναστασίου: “μας πετούσαν πέτρες κι εμείς μ αυτές χτίζαμε βωμούς αγάπης». Υπέμεινε, επέμεινε και άνθεξε.
Τον Δεκέμβριο 1999, έγινε μεγάλο συνέδριο του αρτισύστατου Συμβουλίου Αποδήμου Ελληνισμού στην Θεσσαλονίκη. Παρών ο Αναστάσιος, συγκέντρωνε όλων τα βλέμματα και την προσοχή.

Παρακολουθούσαμε το αναγεννητικό, ανορθωτικό έργο του για την Ορθοδοξία στην Αλβανία.    Τον είδα πάλι στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψης του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια στην Αλβανία, στις αρχές Νοεμβρίου 2013. Μας δέχθηκε στους χώρους της Αρχιεπισκοπής. Καταπλαγήκαμε από το ορατό έργο του που παρουσιαζόταν μπροστά μας, το συγκρότημα του Καθεδρικού Ναού της Αναστάσεως του Κυρίου. Ο ναός με ευρύ τρούλο να θυμίζει Αγία Σοφία και τα οικουμενικά μορφολογικά στοιχεία, πόλος έλξης στο κέντρο των Τιράνων, μας εντυπωσίασε. Οταν τον ερωτήσαμε πως χρηματοδοτήθηκε η ανέγερση του ναού, απάντησε ότι είχε ισχυρή βοήθεια από την Αμερική. Ηταν γαλήνιος και πράος, με τον Παπούλια είχε ακριβώς την ίδια ηλικία. Παρακάθησε και στο δείπνο που παρέθεσε ο Ελλην πρέσβυς, ο εκλεκτός Λεωνίδας Ροκανάς. Μας έκανε την τιμή, στον τότε Υπουργό Εθνικής Παιδείας Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο, μέλος της προεδρικής αποστολής, και σε εμένα, να έχουμε αναμνηστική φωτογραφία μαζί του. «Οι τρείς Πειραιώτες».

Ακολούθησε την αποστολή Παπούλια στην πορεία της οδικώς προς τον νότο της
χώρας. Μας πήγε στην Κλεισούρα, κάτω από το όρος Τρεμπεσίνα και το Υψωμα 731. Είδαμε το παρεκκλήσι που έχει εγερθεί στην στενοπορεία αυτή. Είδαμε τα οστεοφυλάκια με τα λείψανα Ελλήνων στρατιωτικών που συνεχώς εντοπίζονται και εκταφιάζονται. Αναγνώριση της θυσίας των ημετέρων. Πιό κεί ταφικός περίβολος και σταυροί που πληθαίνουν. Ο Αναστάσιος,  διακριτικός, μας άφησε να εννοήσουμε τον τεράστιο αγώνα που είχε κάνει, αντιμέτωπος με την καχυποψία των Αλβανών που νόμιζαν πως τα νεκροταφεία είναι ορόσημα ελληνικών διεκδικήσεων. Μας αποχαιρέτησε στην Κλεισούρα κι εμείς συνεχίσαμε προς Τεπελένι, Αργυρόκαστρο.

Οπως το πανελλήνιο, παρακολουθούσα κι εγώ την πορεία του Αρχιεπισκόπου. Ηλθε πάλι στο προσκήνιο, όταν δεν θέλησε να συνοδοιπορήσει με το Φανάρι στην απόδοση αυτοκεφαλίας στην πρώην σχισματική ορθόδοξη εκκλησία της Ουκρανίας, υπό τον Επιφάνιο. Και επέμενε. Συκοφαντήθηκε και λοιδωρήθηκε, μέχρι που στο Φανάρι το πήραν απόφαση πως ο άνθρωπος αυτός έχει καποδιστριακή εντιμότητα, και δεν θα μπορούσαν χωρίς ισχυρά εκκλησιαστικά, κανονικά επιχειρήματα να τον μεταπείσουν. Ετσι, έμεινε μέχρι τέλους, μαζί με τον Θεόφιλο Ιεροσολύμων, μόνος μεταξύ των Ελλήνων το γένος αρχιποιμένων που δεν προσχώρησε έστω για λόγους αλληλεγγύης προς την Κωνσταντινούπολη, στην αναγνώριση του εκκλησιαστικού πραξικοπήματος στο Κίεβο.

Η περιπέτεια αυτή, που τον στενοχωρούσε αλλά δεν τον εκλόνισε, ήταν η αφορμή για να αποκτήσω καλή επικοινωνία μαζί του τον τελευταίο καιρό. Εγνώριζε για την θητεία μου στο Κίεβο, την διαγωγή μου με τις υπηρεσιακές αναφορές  και την όλη στάση μου ως Ορθοδόξου, την δύσκολη θέση στην οποία είχα βρεθεί, αφού οι κυβερνητικές οδηγίες ήσαν πολύ συγκεκριμένες. Με ερωτούσε για τις εντυπώσεις μου από τις αντίθετες μεταξύ τους εκκλησιαστικές δομές. Του έλεγα ότι διαπίστωνα εκκλησιαστικό ήθος και κοινωνία των πιστών της παραδοσιακής Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο, θαυμαστή όπως αυτός μου είχε πεί του αγίου Νεκταρίου. Αντιθέτως, διαπίστωνα έλλειψη αυτού, στους λίγους ναούς που κατείχε τότε η νομιμοποιηθείσα δομή υπό τον Επιφάνιο, με λόγο εθνικιστικό, πολιτικό και καθόλου ευαγγελικό στα κηρύγματά τους.

Θεωρώ ότι, τουλάχιστον μετά τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη, ήταν ο σπουδαιότερος εν ζωή Ελλην.

 Είχα παρακολουθήσει την περιπέτειά του με τον κοροναιό, την πολυήμερη νοσηλεία του στον «Ευαγγελισμό», ταυτοχρόνως με τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, την αίσια έκβαση της μάχης αυτής, τον Δεκέμβριο του 2020.

Μιλούσαμε περιοδικά στο τηλέφωνο, ενίοτε διά μακρών. Τελικά, ευδόκησε να μιλήσουμε από κοντά, τον Οκτώβριο του 2023. Ηταν ένα όμορφο σαββατιάτικο πρωινό, όταν τον επισκέφτηκα στο καταφύγιό του, στην οδό Γιώργου Σεφέρη, στο Νέο
Ψυχικό.

Με περίμενε ο διάκος του, ο Σπυρίδων Βιτάλε, εγκρατής ελληνομαθής. Ανεβήκαμε στο διαμέρισμα του Αρχιεπισκόπου. Πρόσεξα ότι σε άλλους ορόφους, υπήρχε η ένδειξη «Πορευθέντες», της ιεραποστολικής οργανώσεως που είχε ιδρύσει ο Αναστάσιος. Καθήσαμε στο ηλιόλουστο σαλονάκι του. Τον βρήκα ακμαιότερο από όσο περίμενα και ομιλητικό. Με κράτησε κοντά του για περίπου μιάμιση ώρα. Μιλούσε κυρίως αυτός. Εγνώριζε ότι είχα μόλις διατελέσει πρόεδρος της Εταιρείας των Φίλων του Λαού, ενώ δεν είχε τύχει να υπάρξω μέλος εκκλησιαστικής οργανώσεως. Είχε εξομολογητική τάση: δεν έκρυβε την πικρία που επανειλημμένως είχε νιώσει από τις εναντίον του κακοήθειες, εκπορευόμενες από χαλκεία που θεωρούσαν ότι καλώς υπηρετούν το Πατριαρχείο. Σιωπούσα και άκουγα. Μου διηγήθηκε εν πάση λεπτομερεία τις περιστάσεις που αντιμετώπισε, το 1991 και 1992, για να γίνει αποδεκτός, αυτός  ο Ελληνας, ως προκαθήμενος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας.

Είχα και τότε την αίσθηση ότι ο Αναστάσιος , με τη διεισδυτική ματιά του, με είχε
δεί ως ένα από περισσότερους μάρτυρες της επί γης ιεραποστολικής πορείας του. Η ώρα πέρασε. Κάλεσε τον Σπυρίδωνα, του υπέδειξε μία τετράδα βιβλίων, με αποχαιρέτισε όρθιος, στον ανελκυστήρα, και ο αρχιδιάκονος με συνόδευσε μέχρι το αυτοκίνητο, μεταφέροντας τα γραπτά του Αναστασίου. Ανάμεσα στα βιβλία, η έκδοση της Αποστολικής Διακονίας «Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος – Διάκονος Χριστού σε χώρες πολλές», Ιούλιος 2023.

Ηταν μεγάλη η ευλογία που έλαβα από τον σπουδαίο αυτόν ιεράρχη.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, επρόκειτο στο πλαίσιο οργανωμένης εκδρομής να βρεθούμε στην Κορυτσά, για να τιμήσουμε εκεί την επέτειο του ΟΧΙ. Ο Αναστάσιος ήθελε να μας υποδεχθεί στα Τίρανα. Δεν κατέστη δυνατόν, και επί τόπου τον ενημέρωσα , μέσω του Σπυρίδωνα. Η Κορυτσά ήταν αποκάλυψη. Στον ανήφορο του κεντρικού βουλεβάρτου, που άφηνε δεξιά το νεοκλασσικό κτίριο «του Γιώργου Σεφέρη», δηλ. το προξενικό μέγαρο της Ελλάδος, δεσπόζει ο μεγάλος και περικαλλής καθεδρικός της Αναστάσεως, βυζαντινού τύπου βασιλική μετά τρούλλου, με διπλό πύργο-κωδωνοστάσιο. Εμαθα για τον τοπικό μητροπολίτη, τον Ιωάννη, και τις σκέψεις που έκανε γι αυτόν ο κοιμηθείς Αρχιεπίσκοπος. Λάβαμε συγκινήσεις τις ημέρες εκείνες, στην Δάρδα, στην Μοσχόπολι και αλλού.Τι μένει;

Οταν διεκομίσθη στον «Ευαγγελισμό», λίγο πριν τα Θεοφάνεια 2025, έκανα την ακόλουθη ανάρτηση στο X : “Αλβανίας Αναστάσιος, ο σπουδαιότερος ίσως Ελλην. Οικουμενικός, αδιάφθορος, ταπεινός, ηγούμενος δια του παραδείγματος. Ο ιεραπόστολος. Ελλην με έργο, όχι με κραυγές. Ερρίφθη σε λάκκο λεόντων και αντεπεξήλθε. Ανέστησε τεθνεώσα Εκκλησία, προμάχησε της ενότητος των Ορθοδόξων”. Eίχε ευρύτατη αναγνωσιμότητα. Τώρα σκέπτομαι ότι μοιάζει με επιτάφιο επίγραμμα. Ευχόμουν τότε ότι ο ιεράρχης θα μπορούσε να αναρρώσει.

Από την εξόδιο ακολουθία του ανδρός στον καθεδρικό ναό των Τιράνων,  συγκρατώ την τίμια φράση του Οικουμενικού Πατριάρχη: «επέμενε στις θέσεις του, όταν αυτές ήσαν ορθές». Γνωρίζουμε πού επέμενε ο Μακαριώτατος Αναστάσιος.

Ο κορυφαίος αυτός Ελλην τι καταλείπει; Πολλά. Εν πρώτοις, το υψηλό και ταπεινό παράδειγμά του: η Ορθοδοξία είναι εγρήγορση και μαρτυρία. Οτι ο Θεός είναι Αλήθεια, Αγάπη, Ομορφιά. Ενα από τα προσφιλή του ευαγγελικά χωρία, από το κατά Ιωάννην ( Α ´ 4.16), «Ο Θεός αγάπη εστί, και ο μένων εν τη αγάπη εν τω Θεώ μένει και ο Θεός εν αυτώ».

Πέμπτη, 30 Ιανουαρίου 2025, Των Τριών Ιεραρχών,Ημέρα Εξοδίου Ακολουθίας και ενταφιασμού του μακαριστού
Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας
κυρού Αναστασίου

*Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στην ΕΣΤΙΑ