Το όραμα του Καποδίστρια για τα πρώτα σύνορα της Ελλάδας σε έκθεση στο ΑΠΘ.
«Φως» στις διαπραγματεύσεις του Ιωάννη Καποδίστρια με τις Μεγάλες Δυνάμεις, το 1827, για τον γεωχωρικό καθορισμό των πρώτων συνόρων της Ελλάδας και της έκτασης της Ελληνικής Επικράτειας, ρίχνει η νέα έκθεση με χάρτες στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου παρουσιάστηκε ένα μοναδικό ιστορικό τεκμήριο, ένα χειρόγραφο σημείωμα, το οποίο ανακαλύφθηκε από τον Ομότιμο καθηγητή Ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας Ευάγγελο Λιβιεράτο, στην «Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου» της Βιβλιοθήκης – Κέντρου Πληροφόρησης ΑΠΘ (ΒΚΠ-ΑΠΘ) και συγκεκριμένα σε γαλλικό βιβλίο χαρτογραφικού περιεχομένου του τέλους του 18ου αιώνα.
Το χειρόγραφο σημείωμα στην πρώτη σελίδα του βιβλίου «Recueil de cartes geographiques plans, vues et medailles de l’ancienne Grece : relatifs au Voyage du jeune Anacharsis : precede d’une analyse critique des cartes» ( https://search.lib.auth.gr/Record/492643 ) υπογράφει ο λόγιος ιστορικός, φίλος και στενός συνεργάτης του Καποδίστρια, Ανδρέας Μουστοξύδης. Το σημείωμα αποκαλύπτει ότι ο πρώτος κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους στις αποσκευές του στο Παρίσι, όπου διαπραγματεύτηκε τα σύνορα της ελληνικής επικράτειας, έφερε έναν χάρτη του 1788, του Γάλλου χαρτογράφου Μπαρμπιέ ντυ Μποκάζ (Barbié du Bocage), ενώ μέχρι σήμερα ήταν γνωστό ότι στις διαπραγματεύσεις του στηρίχθηκε κυρίως στον χάρτη που συνέταξε ο Γάλλος στρατιωτικός χαρτογράφος Πιέρ Λαπί (Pierre Lapie, 1777-1850).
«Τι εννοείται ως Ελλάς; Ποια σύνορα».
«Τι πρέπει να εννοούμε λέγοντας Ελλάδα σήμερον» και «ποια θα έπρεπε να είναι τα γεωγραφικά σύνορα της Ελλάδας» ήταν τα ερωτήματα που έθεσε στον Καποδίστρια, λίγες μέρες πριν το Ναβαρίνο (1827), ο Βρετανός υφυπουργός Πολέμου Γουίλμοτ Χόρτον. Οι απαντήσεις του Καποδίστρια, έχοντας υπόψιν του τη θετική τότε προδιάθεση της Γαλλίας, είχαν γεωγραφικές αναφορές που βασίστηκαν στην ασφάλεια των φυσικών συνόρων- δύσβατες οροσειρές και ποτάμια- συμπεριλαμβάνοντας στην επιχειρηματολογία του, με σεβασμό και θέρμη τα (ασαφή) πατριωτικά γεωγραφικά συμφραζόμενα διακηρύξεων και συνταγμάτων της Επιδαύρου (1821), της Βερόνα (1822) και της Τροιζήνας (1827). Αναφέρθηκε επιπλέον στον γεωγραφικό προσδιορισμό του Στράβωνα περί της Ελλάδος με τη συμπερίληψη της Πελοποννήσου, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας, των νησιών του Αιγαίου και Ιονίου και τη Μικρά Ασία. (Ευάγγελος Λιβιεράτος, Γεωχωρικά Διακυβεύματα, 1821 και Μετά: Μία απόκλιση, εκδόσεις Ζήτη , 2022).
Παρά τις απαντήσεις του Καποδίστρια η βρετανική πολιτική επέμενε μέχρι το 1829 στις συνοριακές προτιμήσεις της σε αντίθεση με την τελική πρόταση των διπλωματών των τριών Δυνάμεων – Διάσκεψη του Πόρου Σεπτέμβριος 1828- έχοντας πειστεί από τη διαπραγματευτική πίεση και τα επίμονα ιστορικά και γεωγραφικά επιχειρήματα του Καποδίστρια.
«Ο αγώνας του Καποδίστρια και η ‘’μέση λύση’’ της Διάσκεψης του Πόρου»
Ο αγώνας του Καποδίστρια για τα πρώτα σύνορα της Ελλάδας, όπως επισήμανε ο κ. Λιβιεράτος, σε εκδήλωση στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ πριν τα εγκαίνια της έκθεσης, άρχισε στις αρχές του καλοκαιριού 1826 και τελείωσε με τη δολοφονία του, το φθινόπωρο του 1831. Στηρίχθηκε στην προβολή του ιστορικού παρελθόντος και στον σύγχρονο αγώνα των Ελλήνων -μοχλεύοντας τον φιλελληνισμό των Ευρωπαίων συνομιλητών του.
Οι γεωχωρικές αναφορές του Καποδίστρια για τη διεκδίκηση «ευρέων» συνόρων βασίζονταν στον Στράβωνα και στον χάρτη του Lapie (1826) για τις δύο ελάσσονες «εφικτές» λύσεις, μίας -δύσκολης- της «φυσικωτάτης» και μίας «συνεσταλμένης», κατά την Καποδιστριακή ορολογία. Η πρώτη περιελάμβανε το σύνολο του αρχαίου ελληνικού γεωχώρου – σε συνδυασμό με τον οραματικό γεωχωρικό ορισμό της Τροιζήνας (1827) . Η «φυσικωτάτη» αντιστοιχούσε συγκεκριμένα στον γεωχώρο της απεικόνισης του Lapie (1826), μέχρι τον γεωγραφικό παράλληλο 39ο 46ο -από τον Όλυμπο μέχρι τις πηγές του Ασπροποτάμου (Αχελώου) και τις ηπειρωτικές ακτές του στενού της Κέρκυρας, στο άκρο των σημερινών συνόρων της Ελλάδας.
Η «συνεσταλμένη» -ρεαλιστική- λύση αντιστοιχούσε στην πρόταση της Διάσκεψης του Πόρου (1828) με το Λονδίνο να επιμένει (μέχρι το 1829) στα αρχικά πολύ περιορισμένα σύνορα. Η οριστική απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων, τα σύνορα του 1832 – λίγο ευρύτερα εκείνων της πρότασης του Πόρου – ήταν μία σχεδόν «μέση λύση» μεταξύ της «φυσικωτάτης» και της «συνεσταλμένης», πολύ μακριά, ωστόσο, από τα οράματα των Ελλήνων και του αγώνες του Καποδίστρια.
«Νέο φως στην ιστορία»
Είχε όμως ο Καποδίστριας και άλλες πηγές χαρτογραφικού περιεχομένου εκτός της γνωστής του χάρτη του Lapie του 1826;
Η έρευνα στην Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης ΑΠΘ, έδειξε πως είχε. Η μέχρι σήμερα άγνωστη χειρόγραφη σημείωση του Μουστοξύδη στο βιβλίο, που παρουσιάζεται στην έκθεση, έδωσε απάντηση στη γαλλική γλώσσα. Η απόδοση στα ελληνικά, του σημειώματος με ημερομηνία 10 Σεπτεμβρίου 1827 και την υπογραφή του Ανδρέα Μουστοξύδη αναφέρει:
«Αφότου το Αγγλικό υπουργείο ζήτησε από τον Κόμη Καποδίστρια διευκρινίσεις για τα σύνορα που πρέπει να δοθούν στην Ελλάδα, σχεδιάστηκε η οριοθέτηση αυτού του νέου κράτους σε αυτό το βιβλίο, που ανήκει στον πολύ αγαπητό μου φίλο Jules Lardias, και το οποίο μου δάνεισε για τον σκοπό αυτό. Παρίσι 10 Σεπτεμβρίου 1827. Α. Μουστοξύδης»
Η γραμμή του συγκεκριμένου χάρτη του Μπαρμπιέ ντυ Μποκάζ, όπως εξήγησε ο κ. Λιβιεράτος, «αντιστοιχεί στη γραμμή του πίνακα του Άνθιμου Γαζή, ήταν από τα κείμενα της γεωγραφίας του Καποδίστρια ο επίμονος στόχος, πριν υποχωρήσει στη γραμμή Όλυμπος- ακτές, στην ‘’φυσικωτάτη λύση’’, δηλαδή, η πρώτη του προσπάθεια έγινε για αυτά τα σύνορα’».
«Στις απαντήσεις που έδινε ο Καποδίστριας στο Παρίσι στα επίμονα ερωτήματα των Εγγλέζων ‘’πείτε μου τι καταλαβαίνετε ως Ελλάδα σήμερα’’, ‘’ποια θα είναι η έκταση αυτής της Ελλάδας’’, απαντούσε με τον Στράβωνα και απαντούσε με αυτόν τον χάρτη, ο οποίος υπάρχει σε αυτό το βιβλίο, που δανείστηκε ο Μουστοξύδης από έναν φίλο του και έγραψε αυτή τη σημείωση από την οποία μάθαμε όλα αυτά τα πράγματα. Δε γνωρίζαμε μέχρι τώρα ότι αυτός ο χάρτης ήταν μέσα στην αποσκευή του Καποδίστρια, όταν έκανε τις διαπραγματεύσεις», διευκρίνισε ο καθηγητής.
Αναφερόμενος στον Ανδρέα Μουστοξύδη, ο κ. Λιβιεράτος περιέγραψε μία «μία πολύ σπουδαία προσωπικότητα» και «έναν λόγιο πάρα πολύ σημαντικό, τον οποίο η Κέρκυρα τον θεωρεί ως τον τοπικό της ιστορικό, μία πολύ μεγάλη φυσιογνωμία […] πιστός του Καποδίστρια μέχρι τέλους, τον ακολούθησε στην Ελλάδα , μετά τη δολοφονία έφυγε πίσω».
«Η εθνική παρακαταθήκη των χαρτών»
Την έκθεση που οργανώθηκε από το Εργαστήριο Χαρτογραφίας & Γεωγραφικής Ανάλυσης ΑΠΘ και τη Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ στο πλαίσιο της συνεργασίας τους, με επιμελητή τον καθ. Λιβιεράτο, εγκαινίασε ο πρύτανης του ΑΠΘ, καθητητής Νίκος Παπαϊωάννου.
«Η νέα έκθεση, που αποτελεί λειτουργικό παράρτημα της έκθεσης ‘’200 Χρόνια Χάρτης του Lapie (1822). Ο πρώτος Μεγάλος Χάρτης της επαναστατικής περιόδου 1821-1829’’, φωτίζει με πρωτότυπα κείμενα και χάρτες ένα άγνωστο μέχρι σήμερα στοιχείο, χαρτογραφικού περιεχομένου σχετικά με τη συμβολή του Ιωάννη Καποδίστρια στο μέγα θέμα της δύσκολης διαπραγμάτευσής τους με τις Μεγάλες Δυνάμεις για τον γεωχωρικό καθορισμό των πρώτων συνόρων της Ελλάδας και της έκτασης της Ελληνικής επικράτειας, χρησιμοποιώντας τους χάρτες, τη δύναμη των χαρτών των οποίων γνώριζε καλά», είπε ο κ. Παπαϊωάννου, μιλώντας για «το βάθος της γνώσης και της εμπειρίας του καθηγητή Λιβιεράτου» και την επί δεκαετίες συνεισφορά του στην κατανόηση όσων γνωρίζουμε για τους χάρτες και την ιστορία, εξαίροντας το έργο του Εργαστηρίου Χαρτογραφίας και Γεωγραφικής Ανάλυσης ΑΠΘ, που «έχει ανοίξει νέους ορίζοντες στο τι σημαίνει χαρτογραφία όχι μόνο ως επιστήμη, αλλά και ως εθνική παρακαταθήκη, συμβάλλοντας με τη μελέτη των χαρτών στο βιωματικό γίγνεσθαι του τι είναι Ελλάδα».
Στην εκδήλωση και στα εγκαίνια της έκθεσης παρέστη η γενική πρόξενος της Γαλλίας και διευθύντρια του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης Σαντρίν Μουσέ, ενώ χαιρετισμούς απηύθυναν ο αντιπρύτανης Οικονομικών καθ. Χαράλαμπος Φείδας, ο πρόεδρος της ΒΚΠ-ΑΠΘ Αιμίλιος Μαυρουδής και η προϊσταμένη Διεύθυνσης της ΒΚΠ-ΑΠΘ, Αγγελική Χατζηγεωργίου.
Διάρκεια Έκθεσης: 22 Φεβρουαρίου 2023 μέχρι 30/6/2023
Πηγή: Σμαρώ Αβραμίδου, ΑΠΕ-ΜΠΕ
