O κινηματογράφος μπορεί να δραματοποιήσει τα μαθήματα που μας δίνει η ιστορική έρευνα. Ενίοτε και ως παθήματα, ή ως δολοφονίες, όπως του πρώτου κυβερνήτη του ελληνικού κράτους, που άλλαξε τον ρου της νεότερης Ιστορίας. Το μαρτυρεί ένα φιλόδοξο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ στο Cosmote History.-
Γράφει ο Παύλος Ηλ. Αγιαννίδης
Ποιος δολοφόνησε τον Κυβερνήτη; Καλά, αυτό το γνωρίζουμε ήδη. Ξέρουμε ότι τον πρώτο κυβερνήτη της νεότερης Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, τον δολοφόνησαν ο Κωνσταντής και ο Γιώργης ή Μπεϊζαντές Μαυρομιχάλης. Ο αδελφός και ο γιος του οπλαρχηγού και πολιτικού Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο, ή στις 9 Οκτωβρίου με το σημερινό). Και αυτό, ως οπαδοί του λεγόμενου Γαλλικού Κόμματος, υλοποιώντας και σχέδιο των Άγγλων, σύμφωνα με καταγραφή της νεότερης ιστορικής έρευνας. Όπως κάποιοι άλλοι μπορεί να ξέρουμε ότι εκείνος εισήγαγε την καλλιέργεια πατάτας στην Ελλάδα. Πόσα, όμως, δεν ξέρουμε για εκείνον; Η ναυαρχίδα του φετινού προγράμματος στο Cosmote History HD, η πρώτη δραματοποιημένη σειρά ντοκιμαντέρ «Ιωάννης Καποδίστριας:
Η ζωή και το έργο του», του Γιώργου Γκικαπέππα, έχει πολλά να μας δείξει και να μας μάθει (ξεκίνησε το Σάββατο 28/9, στις 21.00 και το πρώτο επεισόδιο είναι διαθέσιμο για δωρεάν on demand θέαση από την υπηρεσία Cosmote TV Plus). Και δη με αφορμή την επέτειο από την δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της νεότερης Ελλάδας.
Η κουβέντα με τον σκηνοθέτη της σειράς είναι αποκαλυπτική:
«Ο Καποδίστριας έγινε μύθος αλλά δεν έγινε τυχαία νομίζω», μου εξηγεί ο Γιώργος Γκικαπέππας. «Το πιο σημαντικό: είναι από τις περιπτώσεις εκείνες που αποδεικνύουν ότι το ίχνος είναι πιο σημαντικό από το πέλμα. Όχι τόσο γιατί η έννοια του “έργου” αποτελούσε ένα είδος δόγματος στη ζωή του, αλλά γιατί η ίδια του η ζωή του είναι ένα τεράστιο έργο.
»Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Καποδίστριας παρέλαβε ένα κράτος ανύπαρκτο, άρα ένα μη κράτος, ένα κράτος χωρίς ταμείο, που δεν είχε αποτινάξει πλήρως τον τουρκικό ζυγό, που ήταν ακόμα σε πόλεμο, ένα κράτος χωρίς σύνορα, χωρίς σχολεία, χωρίς δημόσια ιδρύματα, με ένα λαό που πεινούσε και ήταν σε βαθύτατο διχασμό. Κανένας Έλληνας πολιτικός έκτοτε δεν υλοποίησε το γιγάντιο έργο του Καποδίστρια σε τόσο λίγο χρόνο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Καποδίστριας δεν αμείφθηκε ποτέ για καμιά υπηρεσία του στο κράτος, τουναντίον, έδωσε μεγάλο μέρος της περιουσίας του σε αυτό».
Η πολιτική του Καποδίστρια σε ευρωπαϊκό επίπεδο, «παρά την έντονη αντίδραση που προκάλεσε στις συντηρητικές αρχές της εποχής του, υπήρξε φιλελεύθερη και προοδευτική, με πλήθος από δημόσιες καταγγελίες κατά των επεμβάσεων και των αυθαιρεσιών που απέβλεπαν στην οικονομική και εδαφική εκμετάλλευση των μικρότερων ανίσχυρων κρατών. Ήταν ο μόνος από τους μεγάλους διπλωμάτες των αρχών του 19ου αιώνα, που οραματίστηκε μια δικαιότερη Ευρώπη, πάλεψε για την κατάργηση του δουλεμπορίου και την ανεξαρτητοποίηση των αποικιών, κατήγγειλε την βρετανική ιμπεριαλιστική τακτική, πίστεψε στη διεθνή ύφεση και ειρήνη και υπερασπίστηκε κάθε ιδέα ανεξαρτησίας που θα οδηγούσε στην αποδυνάμωση του απολυταρχισμού και της εκμετάλλευσης».
Ο Καποδίστριας «έθετε το χρέος πάνω από τον εαυτό του. Όταν παραιτήθηκε και τυπικά από τη ρωσική διπλωματία για να έλθει στην Ελλάδα (1827), ο νέος τσάρος Νικόλαος τού παραχώρησε ισόβια σύνταξη την οποία εκείνος αρνήθηκε. Όπως καταλαβαίνουμε μιλάμε για έναν “άλλον” άνθρωπο της πολιτικής».
Αυτός ο πολιτικός, που ήταν μπροστά από την εποχή του, ήρθε σε μια Ελλάδα που βρισκόταν πολύ πίσω. Πώς ήταν δυνατόν να τον απορροφήσει αυτή η Ελλάδα; Και τελικά τον σκότωσε. Γιατί, όπως είπε και μία από τις ιστορικούς της σειράς, η Ελληνική Επανάσταση κόντεψε να ματαιωθεί από δύο αλλεπάλληλους εμφυλίους πολέμους, και όταν κυβέρνησε ο Καποδίστριας έγινε θύμα ενός νέου γύρου του εμφυλίου πολέμου, που δεν τελείωσε απ’ ότι φαίνεται ποτέ».
Γιατί, άραγε, μας αφορά αυτή η μορφή εν έτει 2019;
«Μιλάμε για έναν άνθρωπο που έδωσε νόημα στον όρο “αφοσίωση”. Δεν μπορούμε νομίζω με σημερινούς όρους να κρίνουμε τον αγώνα του και την αίσθηση του χρέους που έφερε μέσα του. Η προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια αναλύεται μόνο μέσω του έργου του, και αν κάποιος μπει στον κόπο να μελετήσει έστω και λίγο το έργο αυτό, θα καταλάβει ότι έχουμε να κάνουμε με αυτό που μάς λείπει σήμερα, τόσο από τον προσωπικό όσο και από το δημόσιο βίο: το όραμα και ο διαρκής αγώνας για την υλοποίησή του».
Επιτομή της σύνθεσης του προοδευτικού στοχασμού και της αποτελεσματικότητας, τον χαρακτηρίζει ο Γιώργος Γκικαπέππας. «Είχε μια μοναδική ικανότητα στο να επινοεί λύσεις για όσα οραματιζόταν. Σαν αυτά τα δύο να πήγαιναν πάντα μαζί. Αυτό είναι που με μαγεύει τόσο πολύ στην προσωπικότητά του».
«Ήρθε στην Ελλάδα για να συστήσει ένα ανεξάρτητο κράτος. Σχεδόν δεν κοιμόταν για να πραγματοποιήσει το στόχο του. Και δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνον το “τίποτα” που παρέλαβε, αλλά και μια νοοτροπία που δεν επέτρεπε στον Έλληνα να αλλάξει και να εξελιχθεί. Ο Καποδίστριας ίδρυε κράτος και η τότε αντιπολίτευση τον αποκαλούσε τύραννο. Υπήρξε ο πιο προοδευτικός ευρωπαίος πολιτικός (σ.σ.: και υπουργός Εξωτερικών στην Τσαρική Ρωσία) και, όταν ήρθε στην Ελλάδα, αποκλήθηκε αυταρχικός… Δε νομίζω ότι υπήρξε έκτοτε έλληνας πολιτικός που να αφιέρωσε τη ζωή και την περιουσία του στον τόπο όσο ο Καποδίστριας. Ίσως και να είναι ο μόνος έλληνας πολιτικός, και ο πρώτος, που θα δικαιούνταν να ομολογήσει “παρέλαβα καμένη γη”. Γιατί ο Καποδίστριας αυτό ακριβώς παρέλαβε χωρίς εισαγωγικά».
Με τα λόγια του Καποδίστρια:
«Ελπίζω ότι σε λίγο χρόνο από σήμερα η κυβέρνηση θα μπορεί να δώσει σε όλους τους ακτήμονες κατοίκους των επαρχιών, μερικά στρέμματα γης. Μόλις γίνει αυτό, οι άνθρωποι θα απαλλαχθούν από την πραγματική δουλεία που επιβάλλουν οι ισχυρότεροι (πρόκριτοι και κοτζαμπάσηδες), οι οποίοι τους καταπιέζουν και πραγματικά ελεύθεροι πια οι Έλληνες θα απολαύσουν το δικαίωμα της ψηφοφορίας και θα συστήσουν κοινότητες τις οποίες θα προστατεύουν οι νόμοι.
»Τότε θα δημιουργηθεί και νέο ισχυρό εκλογικό σύστημα από το οποίο θα προκύψει και η εθνική αντιπροσωπεία. Αν όμως πριν γίνουν όλα αυτά, εισαχθεί σύνταγμα, αυτό θα προστατέψει μόνο τα ατομικά συμφέροντα και οι ισχυροί θα χτίσουν πάλι «το κράτος» τους πάνω στην αμάθεια και αποκτήνωση του πλήθους. Αν ένα τέτοιο κράτος κτιστεί, σύντομα θα αρχίσει η παρακμή του ή θα καταστραφεί από μία νέα επανάσταση ή θα επιβληθεί μία νέα τυραννία και σ’ αυτές τις καταστάσεις εγώ δεν θα γίνω συναίτιος».
Από την πλευρά του ο σκηνοθέτης του πρώτου δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ για τον Καποδίστρια (με τον ηθοποιό Σπύρο Σταμούλη να τον ενσαρκώνει) ελπίζει, όπως μου λέει, να συνέβαλε, «έστω και λίγο, στο να δημοσιοποιηθεί ένα άγνωστο μέρος του μεγάλου έργου και του αγώνα του. Μετά απ’ αυτούς τους 15 μήνες που κράτησε αυτή η περιπέτεια (σ.σ.: για τα γυρίσματα και την ολοκλήρωση της σειράς), νιώθω ότι θα έχω τύψεις για πράγματα που θα ‘θελα να αφηγηθώ ξανά ή να δείξω με διαφορετικό τρόπο. Το μόνο για το οποίο είμαι βέβαιος είναι ότι φωτίστηκα από το έργο και τα κείμενά του και ακόμα τον μελετώ και θα τον μελετώ προκειμένου να τον μαντέψω.
Ο Καποδίστριας με έκανε να καταλάβω ότι τα πάντα κρύβονται στο έργο μας, ό,τι και αν εμείς λέμε. Και είναι αυτό ακριβώς το έργο μας που μάς προδίδει ή μάς δικαιώνει για τους στόχους και τα όποια οράματά μας». Ή όπως ο ίδιος ο Καποδίστριας έγραφε: «Θα έρθει κάποτε ο καιρός όπου οι άνθρωποι δεν θα κρίνονται απ’ αυτό που λένε ή έγραψαν για τις πράξεις τους, αλλά γι’ αυτό που μαρτυρούν οι ίδιες οι πράξεις τους». Πηγή:
