Tου Πασχου Mανδραβέλη, Καθημερινή
Είχε κάποια εντυπωσιακά στοιχεία το άρθρο του καθηγητή Γ. Στουρνάρα το οποίο δημοσιεύτηκε την Κυριακή, στοιχεία που δυστυχώς δεν συζητήθηκαν πολύ. «Η Ελλάδα», έγραψε, «σχεδόν διπλασίασε, από το 1913 μέχρι σήμερα, το μερίδιο της παραγωγής της (εθνικό προϊόν) στην παγκόσμια παραγωγή: Από 0,32% το 1913 σε περίπου 0,37% το 1990 και σε περίπου 0,6% σήμερα, με τη μεγαλύτερη βελτίωση να έχει σημειωθεί μεταξύ 2000 και 2004 (από 0,4% το 2000 σε 0,55% το 2004)» (Καθημερινή 24.10.2010).
Με άλλα λόγια η Ελλάδα πρόκοψε συγκριτικά περισσότερο από άλλες χώρες, αν και είχε πολύ περισσότερες κρίσεις· εθνικές (Μικρασιατική Καταστροφή, Κατοχή), κοινωνικές (εμφύλιοι) και οικονομικές. «Η Ελλάδα», έγραψε ο κ. Σουρνάρας, «από την ανεξαρτησία της (1830) μέχρι σήμερα, χρεοκόπησε πέντε φορές, ενώ το χρονικό διάστημα που βρισκόταν επισήμως σε χρεοκοπία ήταν το μισό (50%), περίπου, αυτής της περιόδου».
Αυτό δείχνει μια χώρα που έχει το κουράγιο να αναγεννάται μέσα από τις στάχτες της. Αυτό δεν οφείλεται σε κάποιον Θεό της Ελλάδος, ούτε στα ξεχωριστά γονιδιακά χαρακτηριστικά των ιθαγενών. Οφείλεται προφανώς στην ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού της. Αυτή ιστορικά ήταν αναβαθμισμένη. Υπήρξε κατ’ αρχάς το εμπόριο, που τους τρεις τελευταίους αιώνες αναπτύχθηκε και από τη νησιωτική Ελλάδα προς όλες τις κατευθύνσεις της Μεσογείου αλλά και από τη βόρεια Ελλάδα προς την κεντρική Ευρώπη. Οι άνθρωποι έρχονταν σε μόνιμη επαφή με άλλους πολιτισμούς. Εκόμιζαν εμπειρίες, εικόνες, γνώσεις που τις μετουσίωναν σε πλούτο. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα της Βαλκανικής που ασπάζεται τα ιδεώδη του Διαφωτισμού και επαναστατεί κατά της φεουδαρχικής οθωμανικής αυτοκρατορίας. Δεύτερον, εξαιτίας αυτής της επαφής η ελληνική κοινωνία αποκτά κλίση προς την εκπαίδευση. Οπως έδειξε και ο Νίκος Μουζέλης, ήδη από τον 19ο αιώνα η Ελλάδα δημιουργεί ζηλευτή παράδοση στα γράμματα. Παρά τις μεμψιμοιρίες μας και παρά τα χάλια της δημόσιας εκπαίδευσης, το ελληνικό ανθρώπινο δυναμικό (έστω με παραπαιδεία, φροντιστήρια ξένων γλωσσών κ. λπ.) έχει δεξιότητες που είτε χρησιμοποιεί στο εξωτερικό είτε τις πνίγει στις δημόσιες υπηρεσίες. Αυτό το δυναμικό πάντα έκανε τη διαφορά στον συγκεκριμένο τόπο.
Ξεχνάμε ότι η Ελλάδα, έπειτα από μια καταστροφική Κατοχή (1941-1944) ζει έναν πιο καταστροφικό Εμφύλιο (1945-1949), έχει έναν εθνικό διχασμό που κρατά μέχρι το 1974 (με ένα σημαντικό και αξιόλογο κομμάτι του πληθυσμού, δηλαδή την Αριστερά, είτε διωκόμενο είτε εξόριστο), όχι μόνο δεν γονατίζει, αλλά στη δεκαετία του ’60 παρουσιάζει μια πρωτοφανή άνθηση σε όλα τα επίπεδα. Αυτή δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά παντού: στα γράμματα, στη μουσική, στον κινηματογράφο, στον Τύπο, στην αρχιτεκτονική, στη ναυτιλία, παντού. Αυτό δεν ήταν τυχαίο, ούτε προέκυψε από κάποια μεμονωμένα άτομα, άσχετα αν κάποιοι μεγάλοι σημάδεψαν την εποχή. Ηταν ο πλούτος των ανθρώπων της χώρας, πλούτος που προϋπήρχε και περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να ζυμωθεί και να αναδειχθεί.
Σήμερα πιθανότατα βρισκόμαστε σε μια καμπή. Ζούμε μια άλλη κρίση, η οποία όμως είναι αστεία μπροστά σ’ εκείνες που έζησαν οι προηγούμενες γενιές. Κι αν εκείνες οι γενιές αναστήθηκαν μέσα από πραγματικό ερειπιώνα, οι νέες γενιές μπορούν καλύτερα. Εχουν τις γνώσεις και τα εφόδια. Αρκεί να τις αφήσουμε, δηλαδή να απελευθερώσουμε όλες εκείνες τις διαδικασίες που δεν τους επιτρέπουν να δοκιμάσουν και να δημιουργήσουν.
